สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ)

งานเสวนาสาธารณะทีดีอาร์ไอในหัวข้อ “เงินกู้ 2 ล้านล้านบาท ลงทุนอย่างไรให้โปร่งใส และมีประสิทธิภาพ: นโยบายของรัฐและบทบาทของประชาสังคม” ภายใต้โครงการวิจัย “คู่มือประชาชนรู้ทันคอร์รัปชั่น” คณะผู้วิจัยได้นำเสนอผลการศึกษาเบื้องต้นในหัวข้อ “ถอดบทเรียนคอร์รัปชั่นสู่โครงการลงทุนที่โปร่งใส” โดยชี้ให้เห็นถึงปัญหาคอร์รัปชั่นในการลงทุนโครงการขนาดใหญ่ว่า คอร์รัปชั่นจะส่งผลให้การลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานเป็นไปอย่างไม่มีประสิทธิภาพ เกิดความไม่คุ้มค่าทางเศรษฐกิจ และอาจนำไปสู่ปัญหาหนี้สาธารณะในระดับสูงได้  นอกจากนี้ ปัญหาคอร์รัปชั่นยังเป็นการเพิ่มค่าใช้จ่ายภาครัฐในการบำรุงรักษาโครงสร้างพื้นฐาน และเบียดเบียนงบประมาณในการใช้จ่ายของรัฐในประเด็นอื่น ๆ อีกด้วย

ทั้งนี้ คณะผู้วิจัยได้นำเสนอกรณีศึกษาปัญหาคอร์รัปชั่นในอดีตเพื่อนำไปสู่ข้อเสนอแนะโครงการลงทุนที่โปร่งใส อาทิเช่น กรณีศึกษา King Power Duty Free กรณีศึกษาโรงไฟฟ้าบางคล้า กรณีศึกษาศูนย์กลางระบบขนส่งมวลชนทางบกบริเวณสถานีขนส่งหมอชิตเดิม กรณีศึกษาโรงบำบัดน้ำเสียคลองด่าน กรณีศึกษาสัปทานทางด่วนขั้นที่ 2 กรณีศึกษาโฮปเวลล์ และกรณีศึกษาเรือขุดหัวสว่าน โดยคณะผู้วิจัยนำเสนอข้อเสนอเพื่อป้องกันปัญหาคอร์รัปชั่นว่า (1) ควรมีการศึกษาความเป็นไปได้ของโครงการ (Feasibility Study) อย่างมีคุณภาพและน่าเชื่อถือ (2) ควรมีการสร้างธรรมาภิบาลในโครงการลงทุน และ (3) ควรมีการบังคับใช้กฎหมายที่เกี่ยวข้องอย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อเพิ่มความรัดกุมในการลงทุนมากขึ้น

***************************************************************************************

คณะผู้วิจัยโครงการ “คู่มือประชาชนรู้ทันคอร์รัปชั่น” ของสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ) ภายใต้การสนับสนุนของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ได้นำเสนอผลการศึกษาเบื้องต้นในหัวข้อ “ถอดบทเรียนคอร์รัปชั่นสู่โครงการลงทุนที่โปร่งใส” โดยชี้ว่า  ปัญหาคอร์รัปชั่นเป็นปัญหาเรื้อรังในระบบเศรษฐกิจและสังคมไทยมาเป็นเวลานาน รูปแบบการคอร์รัปชั่นมีความซับซ้อนมากขึ้นเป็นลำดับ  ยุทธศาสตร์ในการต่อต้านคอร์รัปชั่นจึงจำเป็นต้องมีการปรับเปลี่ยน จากแบบเดิมที่เน้นการใช้กฎหมายซึ่งเป็นระบบ “จากบนลงล่าง” (top down approach) เป็นระบบ “จากล่างขึ้นบน” (bottom up approach) ซึ่งหมายความว่า การต่อต้านคอร์รัปชั่นจะต้องมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันจากภาคธุรกิจ สื่อมวลชน นักวิชาการและภาคประชาสังคม

สาเหตุที่ประชาชนควรให้ความสำคัญต่อการติดตามและตรวจสอบเรื่องคอร์รัปชั่นในโครงการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ เนื่องจาก

• คอร์รัปชั่นทำให้การลงทุนโครงสร้างพื้นฐานเป็นไปอย่างไม่มีประสิทธิภาพ  ในบางกรณีอาจทำให้โครงการไม่สามารถเกิดขึ้นได้จริง
• คอร์รัปชั่นทำให้การลงทุนโครงสร้างพื้นฐานไม่คุ้มค่าทางเศรษฐกิจ  และอาจนำไปสู่ปัญหาหนี้สาธารณะในระดับสูง
• คอร์รัปชั่นเพิ่มค่าใช้จ่ายภาครัฐในการบำรุงรักษาโครงสร้างพื้นฐาน
• คอร์รัปชั่นเบียดบังงบประมาณในการใช้จ่ายภาครัฐในประเด็นอื่นๆ เช่น การศึกษา การสาธารณสุข ฯลฯ
• คอร์รัปชั่นเพิ่มต้นทุนให้แก่ประชาชน เนื่องจากสาธารณูปโภคที่มีคุณภาพต่ำ

จากเหตุผลข้างต้นจะเห็นได้ว่า ปัญหาคอร์รัปชั่นส่งผลกระทบในวงกว้างและมีผลระยะยาวต่อการพัฒนาประเทศ คณะผู้วิจัยจึงนำเสนอตัวอย่างกรณีศึกษา 7 กรณี ดังนี้

จากกรณีศึกษาข้างต้น  คณะผู้วิจัยประมาณความเสียหายจากโครงการลงทุนที่ไม่เกิดขึ้นจริง 4 กรณี  รวมกันสูงถึง 3.8 หมื่นล้านบาท  หรือเทียบเท่ากับมูลค่าโครงการระบบรถไฟชานเมืองสายสีแดงอ่อน ช่วงบางซื่อ-พญาไท-มักกะสัน-หัวหมากและสายสีแดงเข้ม ช่วงบางซื่อ-หัวลำโพง รวมกัน  ความเสียหายดังกล่าวประกอบด้วย  (1) เงินชดเชยการลงทุนให้แก่คู่สัญญาในโครงการศูนย์กลางระบบขนส่งมวลชนทางบกบริเวณสถานีขนส่งหมอชิตเดิม – รวมกว่า 1.1 พันล้านบาท  (2) งบประมาณที่ลงทุนในโครงการโรงบำบัดน้ำเสียคลองด่าน – รวมกว่า 2.3 หมื่นล้านบาท  (3)  ค่าจัดจ้างต่อเรือขุดหัวสว่าน – รวมกว่า 2 พันล้านบาท  และ  (4)  เงินชดเชยในโครงการโฮปเวลล์ – รวมกว่า 1.2 หมื่นล้านบาท

ทั้งนี้ คณะผู้วิจัยได้นำเสนอข้อเสนอแนะเพื่อป้องกันปัญหาคอร์รัปชั่นและเพิ่มความโปร่งใสและประสิทธิภาพให้แก่โครงการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ ดังนี้

1) การศึกษาความเป็นไปได้ของโครงการอย่างมีคุณภาพและน่าเชื่อถือ — กำหนดหลักเกณฑ์กลางที่จำเป็นต้องมีในรายงานการศึกษาความเป็นไปได้ของโครงการ ได้แก่ การประมาณการเศรษฐกิจมหภาค วิธีกำหนดราคาและความถี่ในการให้บริการ เป็นต้น นอกจากนี้ ยังควรมีการเปิดเผยผลการศึกษาความเป็นไปได้ให้ประชาชนรับทราบก่อนมีการเสนอให้คณะรัฐมนตรีอนุมัติ

2) การสร้างธรรมาภิบาลในโครงการลงทุน — สร้างการมีส่วนร่วมของประชาชน  และสร้างความโปร่งใสในการลงทุนผ่านการเปิดเผยข้อมูลทั้งในการจัดจ้างโดยภาครัฐ  และการร่วมทุนกับภาคเอกชน  โดยจุดเริ่มต้นก้าวสำคัญ คือ การจัดทำ Integrity Pacts  หรือการทำสัญญาคุณธรรมระหว่างตัวแทนของรัฐบาลกับตัวแทนภาคเอกชน เพื่อให้ภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมในการตรวจสอบการดำเนินการในโครงการลงทุนขนาดใหญ่ของรัฐได้

3) การบังคับใช้กฎหมายที่เกี่ยวข้อง – ควรเฝ้าระวังให้มีการบังคับใช้พระราชบัญญัติการให้เอกชนร่วมลงทุนในกิจการของรัฐ พ.ศ. 2556  และระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการพัสดุ พ.ศ. 2535 รวมถึงฉบับที่แก้ไขเพิ่มเติม อย่างรัดกุมและโปร่งใส  สำหรับการให้เอกชนร่วมทุนนั้น ควรเร่งวางหลักเกณฑ์ในการคำนวณมูลค่าโครงการ และกำหนดมาตรฐานของสัญญาร่วมลงทุนให้ชัดเจน รวมถึงส่งเสริมให้มีการเปิดเผยข้อมูลในฐานข้อมูลสัญญาร่วมลงทุน  ขณะที่การจัดจ้างภาครัฐนั้น  ในอนาคตควรมีการทบทวนข้อกฎหมายเพื่อสร้างความสมดุลระหว่างความยืดหยุ่นในการจัดซื้อจัดจ้าง กับความโปร่งใส

ข้อมูลพื้นฐานเพิ่มเติม

ชื่อโครงการ: โครงการ “คู่มือประชาชนรู้ทันคอร์รัปชั่น” ภายใต้ความร่วมมือระหว่าง สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ) กับ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.)

เว็บไซต์: www.tdri.or.th

Facebook: https://www.facebook.com/tdri.thailand