| ปี | 2015-03-31 |
|---|
นณริฏ พิศลยบุตร
สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ)
ช่วงปลายปีนี้จะถึงกำหนดการที่ประเทศทั้ง 10 ในกลุ่มภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้จะร่วมมือกันอย่างเป็นทางการในการผนวกกิจกรรมทางเศรษฐกิจเข้าร่วมเป็นหนึ่งหรือที่เรียกสั้นๆว่า กลุ่มประชาคมอาเซียน (ASEAN Economic Community หรือ AEC)
การรวมกลุ่มประชาคมในเชิงรูปธรรมได้มีการดำเนินการสำเร็จไปแล้วในหลายๆเรื่อง ในขณะเดียวกันก็มีอีกหลายๆประเด็นทียังมีความล่าช้าและอาจจะเสร็จไม่ทันกำหนดการในช่วงปลายปีนี้ได้
ในบทความนี้ผู้เขียนจะกล่าวถึงโครงสร้างที่สำคัญของการร่วมกลุ่ม 3 เรื่อง ได้แก่ การเคลื่อนย้ายสินค้าโดยเสรี (Free flow of goods) การเปิดเสรีด้านการลงทุน (Free flow of investment) และการเคลื่อนย้ายแรงงานทักษะอย่างเสรี (Free flow of skilled labour) ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้
เมื่อพิจารณาถึงเรื่องของการเคลื่อนย้ายสินค้าโดยเสรีจะพบว่าประเทศสมาชิกได้ปรับลดอัตราภาษีศุลกากร (Tariffs) จนใกล้ระดับที่ศูนย์เรียบร้อยแล้ว อย่างไรก็ดีในภาคปฏิบัติกลับพบข้อกังวลใจที่สำคัญคือ การปรากฏตัวของมาตรการกีดกันที่ไม่ใช่ภาษีที่ดูเหมือนว่าจะมีเพิ่มขึ้นมาแทนซึ่งแต่ละประเทศมีการกำหนดที่แตกต่างกันไป เช่น การกำหนดมาตรฐานสินค้าที่แตกต่างไปจากมาตรฐานสินค้าที่ใช้อย่างสากลหรือการบีบบังคับให้สินค้าจะต้องขนเข้าทางท่าเรือที่อยู่ไกลจากตลาดสินค้า เป็นต้น
เมื่อพิจารณาในส่วนของการเปิดเสรีทางด้านการลงทุนจะสามารถจำแนกกรอบข้อตกลงออกเป็นกรอบข้อตกลงว่าด้วยการบริการอาเซียน (AFAS) และกรอบการตกลงด้านการลงทุนอาเซียน (ACIA) โดยในส่วนแรกจะเกี่ยวข้องกับการเปิดเสรีให้ต่างชาติสามารถเข้ามาลงทุนในภาคบริการในไทย ในขณะที่ส่วนหลังจะเกี่ยวข้องกับการเข้ามาลงทุนในสาขาการผลิต
ข้อค้นพบที่สำคัญก็คือ การเปิดเสรีในภาคบริการยังไม่ได้เป็นไปตามเป้าหมายที่กำหนดไว้ตามกรอบข้อตกลงโดยประเทศสมาชิกอาเซียน 5 ประเทศไม่รวมสิงคโปร์ ได้แก่ อินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ บรูไนและเวียดนามยังคงจำกัดสัดส่วนการถือหุ้นของคนอาเซียนที่น้อยกว่าร้อยละ 51 ในสาขาที่เร่งรัดเปิดเสรี (เช่น ขนส่งทางอากาศ สุขภาพและการบริการท่องเที่ยว) ในขณะที่ประเทศไทยยังคงไว้ซึ่งข้อจำกัดมากที่สุดคือ ยังกำหนดให้สัดส่วนผู้ถือหุ้นได้ไม่เกินร้อยละ 49 เท่านั้น
ส่วนการตกลงด้านการลงทุนอาเซียนหรือ ACIA โดยเฉพาะข้อมูลการออกหนังสือรับรองการประกอบธุรกิจของคนต่างพบว่าการเข้ามาลงทุนโดยอาศัยข้อตกลง ACIA ยังเป็นศูนย์ซึ่งสะท้อนปัญหาที่สำคัญก็คือ การลงทุนผ่านข้อตกลง ACIA ยังไม่สามารถสร้างแรงจูงใจให้เกิดการลงทุนที่เพียงพอทำให้ภาคธุรกิจไม่สนใจที่จะลงทุนผ่านช่องทางนี้
เรื่องสุดท้ายที่สำคัญก็คือ การเคลื่อนย้ายแรงงานทักษะซึ่งตามกรอบข้อตกลงได้กำหนดเอาไว้ที่ 8 อาชีพ ได้แก่ นักสำรวจ วิศวกรรม แพทย์ ทันตแพทย์ พยาบาล บัญชี สถาปัตยกรรมและการบริการ/ท่องเที่ยว พบว่าในภาพรวมแม้ว่าการเคลื่อนย้ายจะยังคงต้องอาศัยการรับรองมาตรฐานวิชาชีพที่แต่ละประเทศกำหนดอย่างเช่น ในกรณีของไทยจะมีการระบุให้ผู้ประกอบอาชีพที่จะเข้ามาตามข้อตกลงการเคลื่อนย้ายแรงงานเสรี 8 อาชีพดังกล่าวจะต้องสามารถพูดและเขียนภาษาไทยได้ เป็นต้น แต่ในภาคปฏิบัติพบว่าการเคลื่อนย้ายแรงงานอาชีพได้เกิดขึ้นได้ในหลายๆช่องทาง เช่น ผ่านการส่งเสริมการลงทุนของ BOI หรืออาศัยโอกาสในวิชาชีพที่ประเทศไทยยังขาดแคลน เป็นต้น การประเมินผลกระทบของการเคลื่อนย้ายแรงงานจึงสามารถกระทำได้โดยอาศัยข้อมูลการเคลื่อนย้ายแรงงานที่เกิดขึ้นจริงซึ่งพบว่า ประเทศสิงค์โปร์และมาเลเซียมีโอกาสที่จะได้ประโยชน์มากที่สุด เนื่องจากเป็นประเทศที่มีระดับการพัฒนาที่สูงเมื่อเทียบกับประเทศอื่นๆทำให้สามารถจ่ายค่าจ้างได้มากกว่า ในขณะที่ประเทศอินโดนิเซียก็จะเป็นอีกประเทศที่คาดว่าจะได้ประโยชน์จากช่องทางนี้เพราะว่าเป็นประเทศที่มีศักยภาพสูงคือ มีประชากรจำนวนมากและมีอัตราเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจที่สูงประเทศทั้ง 3 จึงน่าจะเป็นประเทศผู้รับหรือเป็นประเทศที่แรงงานทักษะไหลเข้าไปทำงานจำนวนมาก
สำหรับประเทศไทยข้อมูลเบื้องต้นบ่งชี้ว่า แรงงานทักษะโดยรวมน่าจะเกิดการไหลออกไปยังประเทศอื่นๆมากกว่าโดยเฉพาะอย่างยิ่งในสาขาสถาปนิก การสำรวจและวิศวกรรมที่การไหลออกน่าจะเกิดขึ้นในระดับที่สูงกว่าสาขาอาชีพอื่นๆ
กล่าวโดยสรุป จะเห็นได้ว่าการรวมกลุ่มประชาคมอาเซียนในรูปธรรมยังคงเกิดขึ้นอย่างค่อยๆเป็นค่อยๆไป โดยแต่ละประเทศจะเลือกที่จะดำเนินตามกรอบข้อตกลงเฉพาะในส่วนที่คิดว่าประเทศของตัวเองจะได้ประโยชน์เป็นหลัก หากข้อตกลงใดที่คาดว่าประเทศจะยังไม่มีความพร้อมก็จะยังคงหาแนวทางในการกีดกันไม่ให้เกิดผลกระทบในภาคปฏิบัติ เช่น ถ้าการลดภาษีศุลกากรจะส่งผลกระทบต่ออุตสาหกรรมของประเทศก็จะวางมาตรการที่ไม่ใช่ภาษีมาทดแทน เป็นต้น
อย่างไรก็ดี การใช้มาตรการต่างๆเพื่อกีดกันการแข่งขันเพื่อคุ้มครองอุตสาหกรรมเป็นเหมือนดาบสองคมที่ในด้านหนึ่งจะช่วยคุ้มครองให้ธุรกิจที่อ่อนแอสามารถที่จะอยู่รอดต่อไปได้ แต่อีกด้านหนึ่งก็อาจจะเป็นการบ่มเพาะธุรกิจที่อ่อนแอให้อ่อนแอต่อไปไม่สามารถที่จะแข่งขันในตลาดโลกได้เสียที
การวางมาตรการที่ดีจึงเป็นหัวใจหลักที่จะกำหนดว่าประเทศไทยจะได้รับประโยชน์หรือเสียประโยชน์จากการเข้าร่วมกลุ่มประชาคมอาเซียน โดยหากผู้กำหนดนโยบายเลือกที่จะเปิดเสรีในอุตสาหกรรมที่ยังไม่มีความพร้อมก็จะทำให้ธุรกิจที่อ่อนแอต้องมาแข่งขันกับธุรกิจยักษ์ใหญ่ที่มีความพร้อมสูงกว่าทำให้ธุรกิจไม่สามารถที่จะอยู่รอดต่อไปได้ ในทางตรงกันข้ามหากผู้กำหนดนโยบายใช้แนวทางการปกป้องคุ้มครองอุตสาหกรรมที่มีความเข้มแข็งอยู่แล้วก็จะเป็นการทำลายโอกาสในการพัฒนาธุรกิจที่จะเรียนรู้ผ่านการแข่งขันซึ่งเป็นหัวใจหลักในการพัฒนาอุตสาหกรรมในระยะยาว
ผลการศึกษาโดยผู้เขียนบ่งชี้ว่าการส่งเสริมการแข่งขันน่าจะสามารถกระทำได้ในอุตสาหกรรมอาหารและเครื่องดื่ม สิ่งทอ ปิโตรเลียม และยานยนต์ ซึ่งน่าจะได้รับประโยชน์สูงสุดจากการเปิดเสรีให้เกิดการแข่งขันในขณะที่ในอุตสาหกรรมประเภทยางและพลาสติก คอมพิวเตอร์และเครื่องใช้สำนักงานอาจจะต้องมีการพิจารณาเพิ่มเติมอย่างถี่ถ้วน เนื่องจากไทยอาจถูกคุกคามจากการแข่งขันที่ยังคงเป็นไปอย่างเข้มข้น
กล่าวโดยสรุปผู้เขียนมองว่าภาครัฐควรที่จะวางแผนยุทธศาสตร์การค้าการลงทุนให้ชัดเจนและควรที่จะมีแผนการพัฒนา (timeline) ที่จะผลักดันให้ผู้ประกอบการไทยสามารถดำเนินการแข่งขันกับต่างประเทศภายในระยะเวลาที่เหมาะสม