สืบเนื่องจากสถานการณ์โควิด-19 ส่งผลให้ภาครัฐออกนโยบาย Lockdown ขึ้น และธุรกิจกลุ่มแรกๆ ที่ได้รับผลกระทบจากการ Lockdownเสมอ คือ ธุรกิจสปาและการนวด และธุรกิจตัดแต่งผม ในที่นี้ จึงทำการศึกษาผลกระทบและการปรับตัวที่เกิดขึ้นของธุรกิจและแรงงานในธุรกิจสปาและการนวด และธุรกิจตัดแต่งผม
ภาพรวมลูกจ้างแรงงาน
จากข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร ปี 2563 โดยสำนักงานสถิติแห่งชาติ ตามนิยาม การมีงานทำตามมาตรฐาน International Labor Organization (ILO) ซึ่งกำหนดนิยามผู้มีงานทำ คือ
(1) ระหว่าง 7 วันก่อนสัมภาษณ์ ได้ทำงานที่ก่อให้เกิดรายได้
(2) ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วัน แต่ยังได้รับค่าจ้าง
(3) ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วัน และไม่ได้รับค่าจ้าง แต่มีงานให้กลับไปทำ
จากนิยามดังกล่าว พบว่า ภายใต้สถานการณ์โควิด-19 แม้ในช่วงที่ภาครัฐประกาศ Lockdown ในปี 2563 ไตรมาส 2 แม้ผู้มีงานทำในภาพรวมจะลดลงไม่มาก แต่ในรายละเอียดแล้ว กลับพบว่า เป็นผู้ที่มีงานทำตามนิยาม แต่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ ทั้งที่ยังได้รับค่าจ้าง และไม่ได้รับค่าจ้างแต่มีงานให้กลับไปทำ มีจำนวนสูงถึง 954,408 คน ซึ่งคนกลุ่มนี้ถือเป็นผู้ที่มีความเสี่ยงในการตกงาน
ตารางที่ 1: จำนวนลูกจ้างเอกชนผู้มีงานทำ
| การจ้างงาน (คน) | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 (1) | 14,551,063 | 14,195,003 | 13,353,444 | 13,846,324 |
| (2)+(3) | 86,307 | 71,416 | 53,512 | 103,099 |
| 2563 (1) | 14,506,349 | 12,645,004 | 13,279,288 | 13,723,961 |
| (2)+(3) | 153,617 | 954,408 | 192,720 | 145,501 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
ในรายละเอียดสาขาเศรษฐกิจที่มีการจ้างงานในภาคเอกชนที่สำคัญ ได้แก่ สาขาการผลิต (ร้อยละ 33.5) สาขาการขายส่งและการขายปลีก (ร้อยละ 18.6) สาขาการก่อสร้าง (ร้อยละ 10.6) สาขาเกษตรกรรม ป่าไม้ และประมง (ร้อยละ 7.7) สาขาพี่พักแรมและบริการด้านอาหาร (ร้อยละ 6.6) และสาขาการขนส่งและสถานที่เก็บสินค้า (ร้อยละ 4.2) พบว่าในช่วง Lockdown ไตรมาส 2 ปี 2563 นั้น
- สาขาการผลิต มีการจ้างงานตามนิยาม ILO ลดลงร้อยละ 3.5 (YoY) และมีผู้ที่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ร้อยละ 3.4 ของผู้ที่งานทำตามนิยาม ILO
- สาขาการขายส่งและการขายปลีก มีการจ้างงานตามนิยาม ILO ลดลงร้อยละ 4.6 (YoY) และมีผู้ที่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ร้อยละ 6.3 ของผู้ที่งานทำตามนิยาม ILO
- สาขาการก่อสร้าง มีการจ้างงานตามนิยาม ILO ลดลงร้อยละ 4.2 (YoY) และมีผู้ที่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ร้อยละ 7.1 ของผู้ที่งานทำตามนิยาม ILO
- สาขาเกษตรกรรม ป่าไม้ และประมง มีการจ้างงานตามนิยาม ILO ลดลงร้อยละ 2.8 (YoY) และมีผู้ที่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ร้อยละ 8.1 ของผู้ที่งานทำตามนิยาม ILO
- สาขาพี่พักแรมและบริการด้านอาหาร มีการจ้างงานตามนิยาม ILO ลดลงร้อยละ 10.3 (YoY) และมีผู้ที่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ร้อยละ 35.8 ของผู้ที่งานทำตามนิยาม ILO
- และสาขาการขนส่งและสถานที่เก็บสินค้า มีการจ้างงานตามนิยาม ILO เพิ่มขึ้นร้อยละ 4.4 (YoY) และมีผู้ที่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ร้อยละ 7.7 ของผู้ที่งานทำตามนิยาม ILO
เมื่อพิจารณาเฉพาะผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์ พบว่า โดยเฉลี่ยในไตรมาส 2 ปี 2563 มีรายได้เฉลี่ยลดลง 83 บาทต่อเดือนเมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปีก่อน จาก 11,648 บาทต่อเดือน ในไตรมาส 2 ปี 2562 เป็น 11,566 บาทต่อเดือนในไตรมาส 2 ปี 2563 และค่อยๆปรับเพิ่มขึ้น 90 บาทต่อเดือน และ 181 บาทต่อเดือน ในไตรมาส 3 และไตรมาส 4 ของปี 2563 ตามลำดับ
ตารางที่ 2: ค่าจ้างเฉลี่ยต่อเดือนของผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์
| ค่าจ้าง (บาทต่อเดือน) | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 | 11,408 | 11,648 | 11,629 | 11,586 |
| 2563 | 11,699 | 11,566 | 11,719 | 11,767 |
| เปลี่ยนแปลง | +292 | -83 | +90 | +181 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
ในรายละเอียดสาขาที่สำคัญ ในช่วง Lockdown ไตรมาส 2 ปี 2563 พบว่า
- สาขาการผลิต มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือนเพิ่มขึ้น 57 บาท
- สาขาการขายส่งและการขายปลีก มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือนลดลง 50 บาท
- สาขาการก่อสร้าง มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือนลดลง 268 บาท
- สาขาเกษตรกรรม ป่าไม้ และประมง มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือนลดลง 548 บาท
- สาขาพี่พักแรมและบริการด้านอาหาร มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือนลดลง 864 บาท
- และสาขาการขนส่งและสถานที่เก็บสินค้า มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือน 152 บาท
ถัดมา เมื่อพิจารณาในส่วนชั่วโมงการทำงานต่อสัปดาห์ พบว่า ในช่วง Lockdown แม้จะเป็นผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนสัมภาษณ์ ก็มีจำนวนชั่วโมงการทำงานลดลงอย่างมีนัยยะ ก่อนจะกลับมาเพิ่มขึ้นในไตรมาส 3 และ 4
ตารางที่ 3: ชั่วโมงการทำงานเฉลี่ยต่อสัปดาห์ของผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์
| ชั่วโมงการทำงานต่อสัปดาห์ | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 | 43.86 | 46.22 | 46.37 | 46.40 |
| 2563 | 43.43 | 43.66 | 44.63 | 45.59 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
จะเห็นได้ว่า ดุลยภาพในตลาดแรงงานที่ปรับตัวไปจากการมาตรการ Lockdown ของภาครัฐ ได้แก่ การลดจำนวนคนทำงานลง ค่าจ้างเฉลี่ยของลูกจ้างเพิ่มขึ้น และชั่วโมงการทำงานเฉลี่ยที่ลดลง แสดงให้เห็นว่า ธุรกิจโดยรวม มีแนวโน้มที่จะเลือกรักษาการจ้างงานคนที่มี Productivity สูงเก็บไว้ โดยไม่ได้มุ่งที่จะลดรายจ่ายของธุรกิจเพียงอย่างเดียว ซึ่งนับเป็นการปรับฐานโครงสร้างของธุรกิจในระยะยาว
กลุ่มกิจกรรมสปาและการนวด
กลุ่มกิจกรรมสปาและการนวด (ISIC96101) เป็นกลุ่มธุรกิจลำดับต้นๆ ที่เป็นเป้าหมายตามมาตรการ Lockdown ของภาครัฐ ส่งผลให้ผู้ที่ทำงานในกลุ่มธุรกิจนี้ได้รับผลกระทบอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ตามนิยามผู้มีงานทำโดย ILO พบว่า ภายใต้สถานการณ์โควิด-19 แม้ในช่วงที่ภาครัฐประกาศ Lockdown ในปี 2563 ไตรมาส 2 กลุ่มกิจกรรมสปาและการนวดมีจำนวนผู้มีงานทำไม่ได้ลดลง แต่ในรายละเอียดแล้ว กลับพบว่า เป็นผู้ที่มีงานทำตามนิยาม แต่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ ทั้งที่ยังได้รับค่าจ้าง และไม่ได้รับค่าจ้างแต่มีงานให้กลับไปทำ มีจำนวนสูงถึง 28,519 คน คิดเป็นร้อยละ 78.3 ของผู้มีงานทำตามนิยามฯ ซึ่งคนกลุ่มนี้ถือเป็นผู้ที่มีความเสี่ยงในการตกงาน
ตารางที่ 4:จำนวนผู้มีงานทำในกลุ่มกิจกรรมสปาและการนวด (ISIC96101)
| การจ้างงาน (คน) | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 (1) | 43,587 | 36,983 | 33,392 | 32,607 |
| (2)+(3) | 0 | 293 | 107 | 835 |
| 2563 (1) | 35,073 | 7,898 | 23,164 | 21,156 |
| (2)+(3) | 419 | 28,519 | 7,531 | 298 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
เมื่อพิจารณาเฉพาะผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์ พบว่า โดยเฉลี่ยในไตรมาส 2 ปี 2563 มีรายได้เฉลี่ยลดลง 223 บาทต่อเดือนเมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปีก่อน จาก 10,460 บาทต่อเดือน ในไตรมาส 2 ปี 2562 เป็น 10,237 บาทต่อเดือนในไตรมาส 2 ปี 2563 และยังคงปรับลดลง 1,073 บาทต่อเดือน และ 1,111 บาทต่อเดือน ในไตรมาส 3 และไตรมาส 4 ของปี 2563 ตามลำดับ
ตารางที่ 5: ค่าจ้างเฉลี่ยต่อเดือนของผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์
| ค่าจ้าง (บาทต่อเดือน) | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 | 10,160 | 10,460 | 11,521 | 10,636 |
| 2563 | 10,020 | 10,237 | 10,447 | 9,525 |
| เปลี่ยนแปลง | -140 | -223 | -1,073 | -1,111 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
ถัดมา เมื่อพิจารณาในส่วนชั่วโมงการทำงานต่อสัปดาห์ พบว่า ในช่วง Lockdown แม้จะเป็นผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนสัมภาษณ์ ก็มีจำนวนชั่วโมงการทำงานลดลงอย่างมีนัยยะ ก่อนจะกลับมาเพิ่มขึ้นในไตรมาส 3 และ 4 อย่างช้าๆ
ตารางที่ 6: ชั่วโมงการทำงานเฉลี่ยต่อสัปดาห์ของผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์
| ชั่วโมงการทำงานต่อสัปดาห์ | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 | 45.4 | 47.7 | 48.8 | 48.3 |
| 2563 | 46.5 | 43.4 | 44.4 | 47.6 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
จะเห็นได้ว่า ดุลยภาพที่เกิดขึ้นในการจ้างงานกลุ่มกิจกรรมสปาและการนวด ทั้งจำนวนผู้มีงานทำ ค่าจ้าง และชั่วโมงการทำงานยังคงอยู่ในระดับต่ำ สาเหตุสำคัญ อาจเนื่องมาจากเป็นธุรกิจที่มีความเกี่ยวข้องกับกิจกรรมการท่องเที่ยว อีกทั้งกิจกรรมสปาและการนวดสำหรับคนไทยแล้ว ถือเป็นสินค้าฟุ่มเฟือย มีความยืดหยุ่นต่อรายได้สูง จึงได้รับผลกระทบจากสถานการณ์โควิด-19 อย่างต่อเนื่อง
กลุ่มกิจกรรมการแต่งผม
กลุ่มกิจกรรมการแต่งผม (ISIC96103) เป็นกลุ่มธุรกิจลำดับต้นๆ ที่เป็นเป้าหมายตามมาตรการ Lockdown ของภาครัฐ เช่นเดียวกับกลุ่มกิจกรรมสปาและการนวด ส่งผลให้ผู้ที่ทำงานในกลุ่มธุรกิจนี้ได้รับผลกระทบอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ตามนิยามผู้มีงานทำโดย ILO พบว่า ภายใต้สถานการณ์โควิด-19 แม้ในช่วงที่ภาครัฐประกาศ Lockdown ในปี 2563 ไตรมาส 2 จำนวนผู้มีงานทำกลุ่มกิจกรรมการแต่งผมไม่ได้ลดลง แต่ในรายละเอียดแล้ว กลับพบว่า เป็นผู้ที่มีงานทำตามนิยาม แต่ไม่ได้ทำงานในช่วง 7 วันที่มีการสัมภาษณ์ ทั้งที่ยังได้รับค่าจ้าง และไม่ได้รับค่าจ้างแต่มีงานให้กลับไปทำ มีจำนวนสูงถึง 11,586 คน คิดเป็นร้อยละ 41.7 ของผู้มีงานทำตามนิยามฯ ซึ่งคนกลุ่มนี้ถือเป็นผู้ที่มีความเสี่ยงในการตกงาน
ตารางที่ 7: จำนวนผู้มีงานทำในกลุ่มกิจกรรมสปาและการนวด (ISIC96101)
| การจ้างงาน (คน) | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 (1) | 24,246 | 34,478 | 32,617 | 32,352 |
| (2)+(3) | 0 | 0 | 0 | 0 |
| 2563 (1) | 24,793 | 16,186 | 19,306 | 20,889 |
| (2)+(3) | 0 | 11,586 | 1,156 | 0 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
เมื่อพิจารณาเฉพาะผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์ พบว่า โดยเฉลี่ยในไตรมาส 2 ปี 2563 มีรายได้เฉลี่ยลดลง 1,034 บาทต่อเดือนเมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปีก่อน จาก 10,064 บาทต่อเดือน ในไตรมาส 2 ปี 2562 เป็น 9,029 บาทต่อเดือนในไตรมาส 2 ปี 2563 แต่ปรับตัวเพิ่มขึ้น 607 บาทต่อเดือน และ 598 บาทต่อเดือน ในไตรมาส 3 และไตรมาส 4 ของปี 2563 ตามลำดับ
ตารางที่ 8: ค่าจ้างเฉลี่ยต่อเดือนของผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์
| ค่าจ้าง (บาทต่อเดือน) | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 | 8,629 | 10,064 | 9,530 | 9,700 |
| 2563 | 10,337 | 9,029 | 10,138 | 10,298 |
| เปลี่ยนแปลง | +1,708 | -1,034 | +607 | +598 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
ถัดมา เมื่อพิจารณาในส่วนชั่วโมงการทำงานต่อสัปดาห์ พบว่า ในช่วง Lockdown แม้จะเป็นผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนสัมภาษณ์ ก็มีจำนวนชั่วโมงการทำงานลดลงอย่างมีนัยยะ ก่อนจะกลับมาเพิ่มขึ้นในไตรมาส 3 และ 4 มาใกล้เคียงกับช่วงเดียวกันของปีก่อน
ตารางที่ 9: ชั่วโมงการทำงานเฉลี่ยต่อสัปดาห์ของผู้ที่ทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์
| ชั่วโมงการทำงานต่อสัปดาห์ | ไตรมาส 1 | ไตรมาส 2 | ไตรมาส 3 | ไตรมาส 4 |
| 2562 | 46.2 | 48.4 | 47.8 | 49.0 |
| 2563 | 46.9 | 43.9 | 47.4 | 50.1 |
ที่มา: ข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร สำนักงานสถิติแห่งชาติ
จะเห็นได้ว่า ดุลยภาพที่เกิดขึ้นในตลาดแรงงาน คือ จำนวนผู้มีงานทำลดลง แต่ค่าจ้างและชั่วโมงการทำงานลดลงในช่วง Lockdownก่อนจะปรับเพิ่มขึ้นในเวลาถัดมา สาเหตุสำคัญ อาจเนื่องมาจากเป็นธุรกิจการแต่งผมถือเป็นสินค้าจำเป็น มีความยืดหยุ่นต่อรายได้ไม่มาก อีกทั้ง ในช่วงหลัง Lockdown มีหลายร้านได้ปรับเพิ่มราคา เพื่อชดเชยรายได้ที่หายไปในช่วง Lockdown และยังคงราคานั้นมาจนถึงปัจจุบัน
บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของ
โครงการประเมินผลกระทบของโควิด-19 ต่อสังคมและเศรษฐกิจ
สนับสนุนโดย สำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.)
โดย ผศ.ดร. ปิยะพรรณ ช่างวัฒนชัย และทีมวิจัย
19 กุมภาพันธ์ 2564