ภายใต้บริบทภูมิรัฐศาสตร์ ส่งผลให้การค้าและการลงทุนระหว่างประเทศมีความอ่อนไหวมากขึ้น

สหรัฐอเมริกาได้ริเริ่มจัดตั้งกรอบความร่วมมือทางเศรษฐกิจอินโดแปซิฟิก (Indo-Pacific Economic Framework : IPEF) ในปี 2565 เพื่อเสริมสร้างความร่วมมือทางเศรษฐกิจ การค้า และ การลงทุนกับประเทศในภูมิภาคอินโด-แปซิฟิก โดยมี 14 ประเทศเข้าร่วมเจรจา ได้แก่ สหรัฐ, ญี่ปุ่น, ออสเตรเลีย, นิวซีแลนด์, เกาหลีใต้, อินเดีย, ฟิจิ, บรูไน, อินโดนีเซีย, มาเลเซีย, สิงคโปร์, ฟิลิปปินส์, เวียดนามและไทย

กรอบความร่วมมือ IPEF ประกอบด้วยความร่วมมือภายใต้ 4 เสาหลัก (Pillars) ได้แก่ เสาความร่วมมือด้านการค้า (Trade) ด้านห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain) ด้านเศรษฐกิจที่สะอาดและเป็นมิตรต่อ สิ่งแวดล้อม (Clean Economy) และด้านเศรษฐกิจที่เป็นธรรม (Fair Economy)

ทั้งนี้ IPEF เป็นกรอบความร่วมมือทางเศรษฐกิจ ซึ่งไม่ครอบคลุมประเด็นการเข้าถึงตลาด (Market Access) และไม่ใช่ความตกลงการค้าเสรี

บทความนี้จะกล่าวถึงเฉพาะเสาความร่วมมือที่ 2 ด้าน ห่วงโซ่อุปทาน ที่ประเทศสมาชิกลงนามกันไปเมื่อวันที่ 14 พ.ย.2566 ถือเป็นความตกลง IPEF ฉบับแรกที่เสร็จสมบูรณ์ โดยแต่ละประเทศอยู่ในขั้นตอนการให้สัตยาบัน

สำหรับ IPEF ด้านห่วงโซ่อุปทาน มีแนวคิดมาจากปัญหาภาวะชะงักงันของห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain Disruptions) จากการกระจุกตัวการผลิตในบางภูมิภาคหรือบางประเทศ โดยอาจเกิดมากขึ้น หากเกิดสงครามการค้า-เทคโนโลยี หรือ ภัยธรรมชาติ ทำให้เกิดความเสี่ยงต่อการค้าและการลงทุนระหว่างประเทศ เช่น ขาดแคลนอุปกรณ์ป้องกันตัวเองในวิกฤติโควิด-19 และการกระจุกตัวการผลิตเซมิคอนดักเตอร์

หลายประเทศได้ลดความเสี่ยง โดยใช้กลยุทธ์ย้ายฐานการผลิตกลับไปยังประเทศแม่ หรือไปยังประเทศมิตรเพื่อลดการพึ่งพาประเทศที่มีความเสี่ยง เช่น ญี่ปุ่น สนับสนุนให้บริษัทญี่ปุ่นย้ายฐานการผลิตกลับประเทศ หรือย้ายไปลงทุนในประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

IPEF ยังกำหนดให้มีกลไกประสานงานความร่วมมือระหว่างประเทศสมาชิก 2 หน่วยงาน คือ คณะมนตรีซัพพลายเชน (IPEF Supply Chain Council) และเครือข่ายแก้ปัญหาวิกฤติซัพพลายเชน รวมทั้งยังกำหนดให้จัดตั้ง “คณะกรรมการที่ปรึกษาด้าน สิทธิแรงงาน” ขึ้นมาดูแลประเด็นสิทธิแรงงานด้วย

สำรวจโอกาส ความเสี่ยงของอุตสาหกรรม ไทยจากการเข้าร่วม

การเข้าร่วม IPEF ด้านห่วงโซ่อุปทานจะทำให้อุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องได้ทราบข้อมูลล่วงหน้าจากการแลกเปลี่ยนกับประเทศสมาชิก และมีโอกาสกำหนดวาระรวมทั้งมาตรฐานต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับซัพพลายเชน และอาจได้รับประโยชน์หากประเทศสมาชิกต้องการย้ายฐานการผลิตมายังประเทศไทย

คณะผู้วิจัย TDRI โดยการสนับสนุนของสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ ได้สำรวจปัญหา โอกาสและความเสี่ยงจากการเข้าร่วม IPEF ด้านห่วงโซ่อุปทานในบางอุตสาหกรรมที่อาจถูกกำหนดเป็นสาขาเศรษฐกิจที่สำคัญในเสาหลักที่ 2 ดังนี้

ยานยนต์และชิ้นส่วน ปัญหาขาดบางชิ้นส่วนทำให้การผลิตชะงัก ซึ่งโอกาสจากการเข้าร่วมจะส่งผลให้มีโอกาสดึงดูดการลงทุนในสินค้าหลักบางรายการ เช่น แบตเตอรี่ได้ ส่วนความเสี่ยงต่อประเทศไทยนั้นน่าจะมีไม่มาก เนื่องจากไม่ได้เป็นฐานการผลิตสินค้าหลักที่มีความเสี่ยงของซัพพลายเซน

ไมโครอิเล็กทรอนิกส์ ปัญหาการขาดแคลนชิปเคยส่งผลกระทบการผลิตในหลายอุตสาหกรรม IPEF อาจช่วยให้ประเทศไทยได้ประโยชน์ในทางอ้อมจากความโปร่งใสในซัพพลายเชนที่เพิ่มขึ้น ซึ่งอาจช่วยการวางแผนลดการขาดแคลนชิปได้ ส่วนความเสี่ยงจากการที่การผลิตฮาร์ดดิสก์ไดรฟ์กระจุกตัวในระดับสูงในไทย อาจมีความเสี่ยงจากการถูกกระตุ้นให้ย้ายฐานการผลิตจากไทยบ้าง แต่น่าจะไม่มาก เพราะฮาร์ดดิสก์ไดรฟ์ไม่น่าจะเป็นสินค้าหลัก

ผลิตภัณฑ์ทางการแพทย์ การขาดแคลนสินค้าบางรายการ เช่น วัคซีน ยา และ PPE ทำให้เกิดความไม่มั่นคงด้านสุขภาพในช่วงโควิด-19 ระบาด การเข้าร่วม IPEF อาจทำให้ไทยได้รับการจัดสรรสินค้าที่เคยขาดแคลนในช่วงเกิดโรคระบาด และอาจมีโอกาสเป็นฐานการผลิต การทดลองทางคลินิก และการวิจัยด้านวัคซีน โดยไม่น่าจะมีความเสี่ยงจากการย้ายฐานการผลิตเพราะปัจจุบันไทยไม่ได้เป็นฐานการผลิตสำคัญ

สรุปตัวอย่างของปัญหาที่ผ่านมาในซัพพลายเชน โอกาส และความเสี่ยงจากการเข้าร่วม Pillar II ในอุตสาหกรรมที่เลือกมาศึกษา

ประเด็น	ยานยนต์และชิ้นส่วน	ไมโครอิเล็กทรอนิกส์	ผลิตภัณฑ์ทางการแพทย์	อาหารแปรรูป
ตัวอย่างของปัญหาที่ผ่านมาใน ซัพพลายเชน	ขาดบางชิ้นส่วนทำให้การผลิตชะงักงัน	ขาดชิปซึ่งทำให้การผลิตชะงักงันในหลายอุตสาหกรรม	ขาดสินค้าบางรายการเช่น วัคซีนยาและ PPPE ทำให้เกิดความไม่มั่นคงด้านสุขภาพ	เกิดโรคไข้หวัดนก และอาจมีปัญหาเรื่องวัตถุดิบในอุตสาหกรรมเลี้ยงไก่ และมีปัญหาเรื่องการคุ้มครองแรงงานในกิจการประมง
โอกาสจากการเข้าร่วม Pillar II	ได้รับทราบข้อมูลต่างๆ ล่วงหน้าจากการแลกเปลี่ยนข้อมูลกับประเทศสมาชิก IPEF Pillar II มีโอกาสในการกำหนดวาระ (Agenda) และมาตรฐาน (Standard) ต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับซัพพลายเชนได้รับประโยชน์ร่วมกับประเทศสมาชิกอื่นจากการมี IPEF Supply Chain Crisis Network
	มีโอกาสดึงดูดการลงทุนในสินค้าหลักบางรายการ เช่น แบตเตอรี่	ได้ประโยชน์ในทางอ้อมจากความโปร่งใสในซัพพลายเชนที่เพิ่มขึ้น ซึ่งอาจลดการขาดแคลนชิป	มีโอกาสได้รับการจัดสรรสินค้าบางรายการเช่น วัคซีน ยา และ PPE ในช่วงเกิดโรคระบาดระดับโลก	มีโอกาสเป็นแหล่งซัพพลายโปรตีนแก่ประเทศต่างๆ ในช่วงเกิดการขาดแคลนอาหาร เช่น เกิดโรคหวัดนกและโรคระบาดในสุกรในวงกว้าง
			มีโอกาสเป็นฐานการผลิต การทดลองทางคลินิก และการวิจัยด้านวัคซีน
ความเสี่ยงจากการเข้าร่วม Pillar II	การผลิตเครื่องยนต์ดีเซลกระจุกตัวสูงในไทย อาจมีความเสี่ยงจากการย้ายฐานการผลิต แต่น่าจะไม่สูง เพราะเครื่องยนต์ดีเซลไม่น่าใช่สินค้าหลัก (Key Goods) ตามกรอบของ IPEF Piller II	การผลิตฮาร์ดดิสก์ไดรฟ์กระจุกตัวสูงในไทย อาจมีความเสี่ยงจากการย้ายฐานการผลิต แต่น่าจะไม่สูง เพราะฮาร์ดดิสก์ไดรฟ์ไม่น่าใช่สินค้าหลัก (Key Goods) ตามกรอบของ IPEF Piller II	ไม่น่าจะมีความเสี่ยง	ไม่น่าจะมีความเสี่ยงเพิ่มเติม นอกเหนือจากความเสี่ยงเดิมที่เกี่ยวข้องปัญหาสิ่งแวดล้อมและแรงงานในซัพพลายเชน

สำรวจประโยชน์จากการเข้าร่วม IPEF Pillar II

กล่าวโดยสรุป ไทยอาจได้ประโยชน์จากการเข้าร่วม IPEF Pillar II หลายประการ คือ 1.ไทยสามารถร่วมกำหนดกลไก ในการพัฒนาซัพพลายเชน ซึ่งอาจช่วยให้รัฐบาลและผู้ประกอบการในไทยได้รับทราบข้อมูลโดยเร็ว และสามารถเตรียมการปรับตัว และรักษาผลประโยชน์ของผู้ประกอบการ แรงงาน และผู้บริโภคในประเทศได้

2.ไทยสามารถเข้าถึงข้อมูลและใช้ ประโยชน์จากกลไกความร่วมมือต่างๆ โดยเฉพาะ เครือข่ายแก้ปัญหาวิกฤติซัพพลายเชน

3.ไทยมีโอกาสดึงดูดการลงทุนในการผลิตสินค้าหลักจากทั้งประเทศสมาชิก IPEF และที่ไม่ได้เป็นสมาชิก

4.ไทยอาจใช้ IPEF เป็นช่องทางเพิ่มเติมในการเรียกร้องให้ประเทศสมาชิกลดอุปสรรคทางการค้าต่อสินค้าส่งออกจากไทย ทั้งในรูปภาษีศุลกากรและที่ไม่ใช่ภาษีศุลกากร เพื่อทำให้ซัพพลายเซนของสินค้าหลักหรือสาขาเศรษฐกิจที่สำคัญมีความยืดหยุ่นและมีประสิทธิภาพ

ข้อเสนอแนะ

ทั้งนี้ เพื่อให้ได้ประโยชน์จาก IPEF ไทย ควรบูรณาการการทำงานระหว่างหน่วยงานภาครัฐ และทำงานอย่างใกล้ชิดระหว่างหน่วยงานภาครัฐกับภาคเอกชน

นอกจากนี้ หน่วยงานที่สนับสนุนการทำงานของผู้แทนไทยในคณะมนตรีซัพพลายเชน และเครือข่ายแก้ปัญหาวิกฤติซัพพลายเชน ควรเน้นการทำงานเชิงรุกโดยเร่งจัดทำฐานข้อมูลผู้ผลิตชิ้นส่วน รวมทั้งติดตาม ความเคลื่อนไหวที่เกี่ยวข้องกับสินค้าที่ไทยอาจได้รับผลกระทบจากการที่ไทยเป็นผู้ผลิตที่สำคัญใน IPEF และอาจมีความเสี่ยงจากการย้ายฐานการผลิต เพื่อเตรียมมาตรการป้องกันและบรรเทาผลกระทบที่จะเกิดขึ้น รวมทั้งการปรับตัวได้อย่างเหมาะสมและทันเวลา

ขณะเดียวกัน รัฐบาลควรพิจารณาทบทวนกฎระเบียบในประเทศ เพื่อให้เกิดกฎระเบียบที่เอื้อให้เกิดการแบ่งปันข้อมูลทางธุรกิจ ในขณะที่ยังสามารถคุ้มครองข้อมูลลับและข้อมูลอ่อนไหว โดยมีกลไกจัดทำมาตรฐานคุ้มครองข้อมูลดังกล่าว เพื่อให้ไทยได้ประโยชน์สูงสุดจากกรอบความร่วมมือนี้

บทความโดย : ขนิษฐา ปะกินำหัง นักวิจัย ด้านนโยบายเศรษฐกิจระหว่างประเทศและการพัฒนา ทีดีอาร์ไอ

เผยแพร่ครั้งแรก นสพ.กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันที่ 22 สิงหาคม 2567

ติดตามบทความเกี่ยวกับเสาความ ร่วมมือที่ 3 Clean Economy และเสาความร่วมมือที่ 4 Fair Economy ได้ในตอนต่อไป