6.5 หมื่นล้านบาทต่อวัน เป็นมูลค่าเฉลี่ยของธุรกรรมในตลาดตราสารหนี้ (bonds) ในประเทศไทยซึ่งเพิ่มขึ้นหลายเท่าตัวจากปี 2537 ที่มีมูลค่าเพียง 1 ล้านบาท

“ตราสารหนี้” เป็นเครื่องมือสำคัญในการระดมทุนทั้งภาครัฐและภาคเอกชน ด้วยมูลค่ามหาศาลนี้เอง ทำให้ตัวช่วยในการตัดสินใจลงทุนจึงมีความสำคัญยิ่ง โดยเฉพาะอันดับความน่าเชื่อถือ (Credit Rating) ที่จัดทำโดย Credit Rating Agencies หรือ CRA ซึ่งบริษัทที่ต้องการระดมทุนด้วยการออกตราสารหนี้จะต้องใช้บริการ CRA ในการประเมินอันดับเครดิตตราสารของตน (Issuer-Pays Model)

ผลการประเมินนี้ส่งผลต่อการกำหนดอัตราผลตอบแทนของตราสารหนี้ และเป็นปัจจัยสำคัญในการดึงดูดนักลงทุน อย่างไรก็ดีการจัด Credit Rating อาจไม่สะท้อนความเสี่ยงที่แท้จริงได้เสมอไป ดังเช่นกรณี “Fallen Angels” ที่ตราสารหนี้ถูกลดอันดับอย่างรุนแรงจนส่งผลต่อมูลค่าตราสารหนี้และการซื้อขายในตลาด

ด้วยความสำคัญของการจัด Credit Rating ทำให้ CRA ต้องดำเนินการอย่างรอบคอบและเป็นมืออาชีพในการประเมินปัจจัยด้านธุรกิจ และการเงินของผู้ออกตราสาร รวมถึงติดตามสถานการณ์ต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง

นอกจากนี้ต้องให้ความสำคัญกับกระบวนการจัดอันดับที่โปร่งใส และใช้ข้อมูลถูกต้อง ลดความเสี่ยงเรื่องความขัดแย้งทางผลประโยชน์ระหว่าง CRA กับผู้ออกตราสารที่เป็นผู้จ่ายค่าบริการซึ่งอาจกระทบต่อความเป็นอิสระการจัดอันดับ และเปิดเผยข้อมูลผลการจัดอันดับของ CRA แก่นักลงทุนอย่างครบถ้วน

ปัจจุบันประเทศไทยมี CRA เพียง 2 ราย คือ TRIS Ratings และ Fitch Ratings โดยผู้ประกอบการทั้งสองอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของสำนักงาน ก.ล.ต. ซึ่งต้องปฏิบัติตามหลักเกณฑ์เพื่อขอความเห็นชอบในการประกอบกิจการที่ครอบคลุมทั้งการจัดให้มีระบบงานที่มีมาตรฐานตามหลักสากล การรายงานข้อมูลสำคัญเกี่ยวกับการดำเนินงาน และการยอมให้สำนักงาน ก.ล.ต. ตรวจสอบสถานประกอบการ ซึ่งหากพบการดำเนินการที่ไม่เป็นไปตามหลักเกณฑ์สำนักงาน ก.ล.ต. สามารถเพิกถอนความเห็นชอบซึ่งทำให้ CRA ต้องยุติการให้บริการ

อย่างไรก็ตาม กรอบการกำกับดูแลปัจจุบันมีข้อจำกัดสำคัญสองประการ

1.เป็นมาตรการกำกับปลายทางที่มีเพียงการเพิกถอนความเห็นชอบเป็นเครื่องมือหลัก ซึ่งอาจรุนแรงเกินไป และไม่เอื้อต่อการกำกับดูแลเชิงรุก

2.มุ่งเน้นเพียงมาตรการระดับองค์กรโดยยังขาดมาตรการสำคัญในด้านอื่น ๆ เช่น ด้านการป้องกันความขัดแย้งทางผลประโยชน์ และการส่งเสริมความโปร่งใส

ทั้งนี้ เพื่อช่วยเสริมสร้างความเชื่อมั่นให้กับตลาดตราสารหนี้ไทย และยกระดับคุณภาพการจัดอันดับความน่าเชื่อถือ ผู้เขียนเห็นว่าควรให้ความสำคัญกับการพัฒนาในสองด้านดังนี้

สำนักงาน ก.ล.ต. ควรกำหนดหลักเกณฑ์ ให้มีการหมุนเวียนนักวิเคราะห์เพื่อส่งเสริมความเป็นอิสระในการจัดอันดับผ่านการลดความสัมพันธ์ระยะยาวระหว่าง CRA กับผู้ออกตราสาร โดยปัจจุบันหลายประเทศ อาทิ สหภาพยุโรป กำหนดให้เปลี่ยน CRA ทุก ๆ 4 ปี แต่ด้วยข้อจำกัดเรื่องจำนวนบริษัท CRA ของไทยที่มีเพียง 2 รายจึงอาจปรับมาตรการดังกล่าว โดยเปลี่ยนมาเป็นการกำหนดให้มีการหมุนเวียนนักวิเคราะห์ รายบุคคลที่รับผิดชอบลูกค้าแต่ละราย ซึ่งจะช่วยรักษาความต่อเนื่องของการให้บริการ ส่งเสริมความเป็นอิสระ และลดความเสี่ยงที่เกิดจากความสัมพันธ์ระยะยาวของ นักวิเคราะห์และผู้ออกตราสาร

นอกจากนี้สำนักงาน ก.ล.ต. ควรกำหนดให้ CRA เปิดเผยข้อมูลที่สำคัญ ได้แก่ ข้อมูลความสัมพันธ์ทางการเงินที่สำคัญระหว่าง CRA และผู้ออกตราสาร ทั้งในแง่การถือหุ้นและสัดส่วนรายได้ หากมีสัดส่วนรายได้ที่อาจครอบงำการตัดสินใจของ CRA หรือมีความสัมพันธ์การถือหุ้นที่มีนัยสำคัญ

รวมทั้งเปิดเผยข้อมูลที่ช่วยให้นักลงทุนเข้าใจข้อจำกัดกระบวนการจัดอันดับมากยิ่งขึ้น อาทิ สมมติฐานในการวิเคราะห์ ความครบถ้วนและคุณภาพของข้อมูลจากผู้ออกตราสาร และปัจจัยความเสี่ยงสำคัญที่ส่งผลต่อ Credit Rating ในอนาคต

นอกเหนือจากการปรับปรุงการกำกับดูแล CRA แล้ว การสร้างความเชื่อมั่นและลดความเสี่ยงให้แก่นักลงทุนจำเป็นต้องอาศัยการปฏิรูป และความร่วมมือจากทุกภาคส่วนในตลาดทุน โดยมีประเด็นสำคัญที่ควรผลักดันควบคู่กันไปดังนี้

1.เพิ่มการแข่งขันในตลาด CRA เนื่องจากปัจจุบันมีผู้ให้บริการเพียง 2 ราย ทำให้จำกัดทางเลือกของผู้ออกตราสาร และกระทบต่อการแข่งขันในการพัฒนาคุณภาพบริการ ที่สำคัญทำให้เกิดความท้าทายในด้านการกำกับดูแล เนื่องจากหน่วยงานกำกับดูแลต้องชั่งน้ำหนักระหว่างการบังคับใช้มาตรการที่เข้มงวดกับผลกระทบต่อตลาดโดยรวม โดยหากมีการเพิกถอนความเห็นชอบ CRA รายใดรายหนึ่ง อาจส่งผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อทั้งตลาดตราสารหนี้ ดังนั้น สำนักงาน ก.ล.ต. จึงควรศึกษาแนวทางในการเพิ่มการแข่งขันให้เหมาะสม

2.ส่งเสริมมาตรการป้องกันการฉ้อโกง (Fraud Prevention) เนื่องจากคุณภาพของการจัด Credit Rating ส่วนหนึ่งขึ้นอยู่กับความถูกต้องของข้อมูลที่ได้รับจากผู้ออกตราสารแต่จากการผิดนัดชำระหนี้ที่ผ่านมา เช่น กรณี STARK ที่มีการตบแต่งบัญชี สะท้อนว่า การจัดอันดับอาจคลาดเคลื่อนได้หากผู้ออกตราสารจงใจให้ข้อมูลเท็จ ดังนั้น สำนักงาน ก.ล.ต. จึงต้องให้ความสำคัญกับการพัฒนามาตรการคุ้มครองผู้แจ้งเบาะแสเพื่อช่วยตรวจจับการกระทำผิดตั้งแต่ต้นทาง และลดโอกาสการใช้ข้อมูลเท็จในการจัดอันดับความน่าเชื่อถือ

3.สร้างสมดุลในการพึ่งพา Credit Rating ในระบบตลาดทุน (Over Reliance) แม้ Credit Rating จะเป็นเครื่องมือสำคัญในการประเมินความเสี่ยง แต่ไม่ควรเป็นปัจจัยชี้ขาดเพียงอย่างเดียว ปัจจุบันตลาดทุนไทยเน้นความสำคัญของการจัดอันดับความน่าเชื่อถือโดยให้เป็นส่วนหนึ่งของกฎเกณฑ์การกำกับดูแล สภาพดังกล่าวสร้างความเปราะบางในระบบ และส่งผลให้ภาคส่วนที่เกี่ยวข้องละเลยการวิเคราะห์ความเสี่ยง ด้วยเครื่องมืออื่น จึงควรทบทวนบทบาทของ Credit Rating ในโครงสร้างตลาดทุน ควบคู่กับการพัฒนาและส่งเสริมการใช้เครื่องมือประเมินความเสี่ยงที่หลากหลาย

การยกระดับคุณภาพ และการใช้อันดับความน่าเชื่อถืออย่างเหมาะสมเป็นเรื่องสำคัญในการพัฒนาตลาดตราสารหนี้ไทย โดยปรับปรุงกรอบการกำกับดูแล CRA เป็นหนึ่งแนวทางที่จะช่วยเสริมสร้างทั้งความเป็นอิสระและความโปร่งใสในการจัดอันดับ

ขณะเดียวกันต้องผลักดันการปฏิรูปในด้านอื่นควบคู่กันไป ทั้งการเพิ่มการแข่งขัน การพัฒนาระบบตรวจจับการทุจริต และการส่งเสริมให้ผู้ร่วมตลาดใช้เครื่องมือประเมินความเสี่ยงที่หลากหลายเพื่อให้อันดับความน่าเชื่อถือเป็นเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพอย่างแท้จริง อีกทั้งยังช่วยสร้างความเชื่อมั่นต่อการลงทุนในตลาดตราสารหนี้ไทยด้วย

บทความโดยพิชามญช์ เกื้อกิจ และดลดา คะสาร นักวิจัย สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย

เผยแพร่ครั้งแรก นสพ.กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันที่ 26 ธ.ค. 2567

บทวิเคราะห์นี้เป็นส่วนหนึ่งของชุดบทความ “โครงการกิโยตินกฎระเบียบตลาดทุน” โดยทีดีอาร์ไอและกองทุนส่งเสริมการพัฒนาตลาดทุน (CMDF)